Ядамын Мөнхчулуун
Монгол улсын Анагаах ухааны гавьяат эмч (PHD) Я.Мөнхчулуун нь 1938 онд Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан суманд төрсөн.
Боловсролын суурь:
1949-1951 Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын бага сургуульд сурсан; 1951-1959 Дорнод аймгийн төвийн Ерөнхий боловсролын сургуульд суралцсан; 1964 онд Анагаах ухааны их сургуулийг ерөнхий эмч мэргэжлээр төгссөн; 1966 Зүрх судасны чиглэлээр резидент курс төгссөн; 1970 онд А.Л.Мясниковын нэрэмжит Зүрх судасны хүрээлэнгийн мэргэжлээс шалтгаалах өвчний эмчилгээний чиглэлээр мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, Москва, 1984 онд Удирдах ажилтнуудын мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, УБ. Түүгээр ч зогсохгүй Прага, Варшав, Москва гэх мэт олон улсад мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, зүрх судасны чиглэлээр богино хугацааны сургалтанд хамрагдсан.
Хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэл:
1964-1976 онд Налайх хотын Нэгдсэн эмнэлгийн дотрын эмч, зүрх судасны эмч, ерөнхий эмч, Налайх хотын Эрүүл мэндийн газрын даргаар ажилласан; 1977-1991 онд Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин судлалын үндэсний диспансерийн дарга; 1991 онд тус төвийн мэргэжлийн эмч, мэргэжлийн өвчний тасгийн эрхлэгч; 1996-2003 онд Улсын Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын Мэргэжлээс шалтгаалах өвчин судлалын үндэсний комиссын орон тооны бус нарийн бичгийн дарга.
Доктор Мөнхчулуун эмнэлзүйн практикт уушгины хатгалгаа, пневмокониозыг эрт оношлох, спирографи нэвтрүүлэх, пневматахометри, электрокардиографи, ренгено-морфологи, ренгено-функциональ шинжилгээ зэрэг олон төрлийн эмчилгээний аргыг хэрэглэсэн; Үүнээс пневматахометри, ренгено-морфологи, ренгено-функциональ шинжилгээг Монголд анх удаа нэвтрүүлж, Мөнхчулуун эмчийг Инновацийн шагнал, Эрүүл мэндийн яамны өргөмжлөлөөр шагнаж урамшууллаа.
Тэрээр 1979 онд Монгол улсын нийт мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний 65-70 хувийг эзэлдэг уушгины хатгалгааны эрт оношилгооны сэдвээр анагаах ухааны ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Түүний эрдэм шинжилгээний ажил нь онолын болон практикийн ач холбогдолтой бөгөөд пневмокониозоос урьдчилан сэргийлэх, эрт оношлох, эмчлэх болон бусад хөдөлмөрийн талаар баримтлах бодлого, дүрэм журмаас гадна ДЭМБ-аас гаргасан зөвлөмжийн дагуу пневмокониозын эрт оношлогоо, эмчилгээний практикийг сайжруулахад хувь нэмэр оруулсан гэж үзсэн. холбоотой асуудлууд. Ийнхүү Мөнхчулуун эмч нь Налайх хотын Төрийн өмчит үйлдвэрийн газар, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин эмгэг судлалын үндэсний диспансерийн оношилгоо, эмчилгээний чанарыг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн бөгөөд олон тооны шагнал, өргөмжлөлөөр шагнагдсан.
Мөн мэргэжлээс шалтгаалах өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх, хөдөлмөрийн зохицуулалт зэрэг олон сэдвээр 21 эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, 3 ном (хамтран зохиогч) хэвлүүлсэн. уурхайчдын хөдөлмөрийн чадварын түр болон байнгын алдагдал, цаашдын үйл ажиллагаа; мөн мэргэжлээс шалтгаалах өвчний оношлогоо, пневмокониозтой холбоотой хөдөлмөрийн зохицуулалттай холбоотой асуудлууд, түүнчлэн дотоодын болон олон улсын сэтгүүлд нийтлэгдсэн. Түүнчлэн пневмокониозын ренген-оношлогоо, техник, эрүүл ахуй, биологи, эмнэлзүйн болон ганцаарчилсан урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний жагсаалт (Сайдын 1985 оны 37 дугаар тушаал, түүний хавсралт)-ыг боловсруулахад доктор Мөнхчулуун хувь нэмэр оруулсан; хөдөлмөрийн чадвараа алдах зэрэг болон холбогдох хөдөлмөрийн зохицуулалтыг тодорхойлох (Эрүүл мэндийн сайдын 1997 оны № A/250 тушаал); зэрэг мэргэжлийн зөвлөмж, гарын авлага, холбогдох тогтоолуудыг газар дээр нь хэрэгжүүлэх.
Мөнхчулуун эмч туршлагатай, үнэнч эмчийн хувьд 1985 онд Пол Потын дэглэм нуран унасны дараа Камбож улсад эмнэлгийн тусламж үзүүлэх олон улсын хүмүүнлэгийн эмч нарын багт томилогдон ажилласан. Монгол Улсаас Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Улсын гавьяат эмч, доктор, профессор Г.Нямхүүгийн хамт томилолтод оролцов. Камбож дахь түүний тууштай байдал, шаргуу хөдөлмөрийг үнэлж, Дэлхийн ардчилсан залуучуудын холбооноос Доктор Мөнхчулууныг “Эрхэм үнэмлэх”-ээр шагнасан.
Мөнхчулуун эмч Анагаахын шинжлэх ухааны их сургуульд орон тооны бус багшаар ажиллаж, мэргэжлээс шалтгаалах өвчин, дотрын чиглэлээр хичээл заадаг байсан. Цаашилбал, бакалаврын оюутнуудаас гадна дотрын эмч, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний ерөнхий эмч нарт зориулсан үйлчилгээний сургалтын курст багшилжээ. Дотор, уушгины өвчин, зүрх судлал, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний чиглэлээр мэргэшсэн аспирант, аспирантуудын эрдэм шинжилгээний ажлыг удирдан явуулсан. Мөнхчулуун нь Монгол Улсын залуу эмнэлгийн боловсон хүчнийг төлөвшүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ 2001 онд Анагаахын шинжлэх ухааны их сургуулиас зохион байгуулсан “Эрдмийн форум-43”-ын тусгай шагналаар эрдмийн бүтээлээр шагнуулж байсан гавьяат эрдэмтэн байв.
Доктор, профессор Мөнхчулуун үйлдвэр, ажлын байрны дотрын эмч, ерөнхий эмч нарт дотоодын мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг дөрвөн удаа зохион байгуулж, 60 эмч хамрагдсан. Мөн тэрээр Москва, Ангарскийн мэргэжлээс шалтгаалах өвчний институтэд мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдаж буй 30 гаруй эмч нарт багшилжээ. Ингэхдээ мэргэжлээс шалтгаалах өвчнийг эмчлэх салбарын хүний нөөцийг бэхжүүлэх зорилгоор мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын баазыг хөгжүүлэх санаачилга гаргасан.